Құжаты жоқ малды қолды қылу оңай
Дәулет ТҰРСЫНҰЛЫ,
«Оңтүстік Қазақстан».
Қарызға белшесінен батқан Бақытқа бұдан шығудың жалғыз-ақ жолы бар еді. Өзгенің ақ адал малын барымталап, қарызын жаппаса, басқа амалы жоқтай көрінген. Бұл пиғылын кәнігі ұры Кәрімге де ептеп сездіріп көрген. Бір-бірін айтқызбай ұғатын екеу оңашада бас қосып, сол жолы келісіп тарасқан. Бұл ұрланған малды межелі жерге жеткізіп берсе, Кәрім оларды өткізіп, сату жағын мойнына алуға бекінді.
Қаңтардың алғашқы онкүндігі өткен. Бақыт жұрт ұйқыға кетті-ау деген шамада атына суыт мініп, жайлауды бетке алды. Күні бұрын мал иесінің жайлауда жоқтығын хабаршыдан білген ол жан-жақты ақырын барлап, жылқы тұрған қораға беттеді. Ауылдағы қораның жайы белгілі емес пе, құлып салады, болмаса сыммен шиырлай салады. Бірақ, құлып та емес, сым да емес, байлаулы жіпті еппен шешіп, 25 жылқыны аяң жүріспен тауға қарай айдай жөнелді. Таңғы беске дейін діттеген жерге жетуі тиіс. Арада бір сағат өткенде Кәрімге телефон соғып, қанжығасы майланып келе жатқанын хабардар етіп үлгерді. Ол да алушының дайын екенін жеткізіп, барымташыны жаңалығымен қуантып қойды. Бақыт келісілген уақытта жылқыларды ауылдың тұсына үйіріп, Кәрім мен алушының келуін күтті. Бір сәт алыстан жарық көрініп, алушы да жетті. «Ұрыста тұрыс жоқ» дегендей, келген бетте үйездеп тұрған жылқыны көзбен шолып шығып, сауданың жайына кірісті. Істі тездетпесе, таң шапағы көрінуі мүмкін. Оның үстіне оқиға орнында із қалмауы тиіс. Жылқының үлкенін 300 мың, тай-жабағыларын 200 мыңнан алуға келісіп, екі жақ қол алысып тарасады. Данияр сол күні-ақ жылқыларды «Камазға» тиеп, Қызылордаға тартты. Ондағы ойы – ауылдан жыраққа апарып саудалау. Айы оңынан туған ол жылқыларды ойындағы бағасына өткізіп, Сыр елінен табысты оралды. Сыбайластарына тиесілі ақшаларын беріп, іс тыншығандай болған. Ал, бұл кезде мал иесі сай-саладан жылқыларын іздеп, ақыры із таппаған соң құқық қорғау органдарына жүгінген.
Бақыт арам ақшамен қарызының едәуір бөлігін өтегенмен, сыбайластардың о бастағы арам пиғылынан туған іс тастай батып, судай сіңе қоймады. Құрығы ұзын құқық қорғаушылар оқиғаны жете зерттеп, екеудің әрекетін әшкере қылды. Түлкібас аудандық соты жауапкерлердің ұрланған дүниенің орнын толтырғанын ескеріп, екеуіне 5 жыл мерзімге бас бостандығын шектеу жазасын тағайындады.
Бұл мал ұрлығына қатысты шығарылған бір ғана үкім. Несін жасырамыз, мал ұрлығына байланысты істердің дені сотқа жетпей, ішінара өзара келісіммен бітетін кездері көп. Себебі, ұрланған малының орны толса, шағымданушы үшін сол олжа. Бұл бір жағынан қазақы ортаның қағидатына сай «бітер істі бітіммен шешуді» көздесе, екіншіден, жазадан осындай жолмен құтылғанның қайта мал ұрламасына кім кепіл?!
Мамандар соңғы жылдары мал ұрлығының белең алуына бірнеше фактордың себеп болып тұрғанын айтады. Біріншіден, құқық қорғау органдары мен мемлекеттік мекемелер тарапынан атқарылатын жұмыстардың үйлесімсіздігі. Екіншіден, мал санын есепке алудағы сәйкессіздік. Басқасын айтпағанда, бізде әр шаруа қожалығындағы мал санын есепке алу ісі немқұрайлы жүргізіледі. Есептен шығару немесе тіркеу жұмыстарында бірізділік жоқ. Мұндай жағдайдан соң статистикалық деректер бір-бірімен үйлеспей жатады. Үшіншіден, жергілікті жердегі атқарушы органдар жайылымдық жерлерді тиісті бақылаудан шығарып алған. Соның кесірінен қараусыз қалған жайылымнан ұрланған малдың саны азаймай отыр. Оның үстіне, мал басын бірдейлендіруде бірізділік жоқ. Айналып келгенде құжаты жоқ малды қолды қылу оңай. Қағаз сөйлеген заманда сырға салынбаған малдың сұрауын кімнен, қалай сұрарсың? Қысқасы, облыстың барлық аудандарында құжатсыз жүрген мал жетерлік.
Президент жақында өткен Үкіметтің кеңейтілген отырысында агроөнеркәсіп саласының әлеуетін арттыру қажеттілігіне тоқталып, малшылар мен ауыл шаруашылығы өнімін өндірушілерге арзан несие беруді міндеттеді. Осыдан кейін жер-жерде шаруалардың төрт түлік өсіруге деген құлшынысы артып, Үкімет тарапынан бөлінетін жеңілдіктерді пайдаланғысы келетіндердің көбейетіні хақ. Мұндай жағдайда мал өсіріп, пайда табуды көздеген шаруаның есіл еңбегін барымташылар еш етсе қайтпек керек? Сондықтан мал ұрлығын тыю үшін ішкі істер органдары мен атқарушы билік жұмысты жүйелі түрде қайта үйлестіріп, кешенді шаралар қабылдауы қажет.
РЕДАКЦИЯДАН: Кейіпкерлердің есімдері өзгертіліп алынды.