АЛАЯҚТАРҒА АЛДАНБАУДЫҢ ЖОЛЫ ҚАЙСЫ?

Бүгінде бұл қылмыс түрі қарқынды өсіп келеді.

Әлеуметтік желілер. Осы сөзді естігенде бірден ойымызға шеті мен шегіі жоқ мүмкіндіктер әлемі елестейді. Иә, шындығында алғашқы кезде ақпарат алмасу жүйесі ретінде танылған желі қазір де көптеген мүмкіндіктерге жол ашты. Көптеген көпфункционалды қосымшалармен тек байланыс жасап қана қоймай, ақпарат алмасып, төлемдер жасап, жеткізу қызметтері мен жарнамалық қызметтерге қол жеткізуге болады. Осы секілді қызметтермен қатар цифрлық қылмыс және одан сақтану шаралары да маңызды.

Интернет алаяқтары бізге таңсық, бұрын соңды естімеген тақырып емес. Бүгінде бұл қылмыс түрі қарқынды өсіп келеді. Оған әлеуметтік желілерде жарияланатын жарнамаларды көптеп мысалға келтіруге болады. Дегенмен, интернет алаяқтарын құрықтау мен олардың алдын алу шаралары әрдайым жүзеге аса бермейді. Осы жағдай менің танысымның басынан өтті. Ол өзінің алаяқтарға қалай алданып қалғанын аңғармай қалған. Телефон арқылы өзін банк қызметкерімін деп таныстырған белгісіз тұлға танысымды сан соқтырып кеткен. Ол өзінің және тұтқаның арғы жағындағы М есімді адамның аты-жөні мен қызметін айтып, «10 000 шы клиентімізсіз, сондықтан сізге біздің банк кішігірім сыйлық жасады, алайда, сыйлықты алу үшін өзіңіздің есепшотыңызға мен айтқан мөлшерде ақша аударуыңыз қажет» деп сендірген. Ақша аударылған сәтте белгісіз адам телефон тұтқасын көтермеген.

Осы ретте әр адамның жеке басына байланысты ақпараттарды мемлекеттік порталдардан, базалардан алу осы интернет алаяқтарының қолынан келетін шеберлік екенін естен шығармаған дұрыс. Егде жасқа келіп ес тоқтатқан азаматтарды да өз ыңғайына көндіру олардың үйреншікті тәсіліне айналған. Қоғамда белең алған алаяқтықтан көп жағдайда студенттер мен жұмыссыз жүрген азаматтар қаржы қиындығынан оңай құтылудың жолын іздеп, опық жеп қалып жатады. Тіпті, барлық заңды біліп, оны пайдалана білгенімен, сақтық шараларының бірінші орында екенін келесі кейіпкеріміз еске салады. Л есімді кейіпкеріміздің айтуынша, сіңлісімен тамақтанып отырған кезде сіңілісіне Л есімді кейіпкердің атынан хабарлама түскен. Хабарламада «420 000 теңге бар ма?» делінген. Хабарламаны көрген сәтте қолына ұялы телефонын алып қараса, барлық сақталған нөмірлерге дәл осындай хабарламалар келген. Көп ұзамай телефоны өшірілген. Келесі күні ұялы телефондарды жөндеу орталығына барғанда, бұл интернет алаяқтарының әрекеті екендігін білген. Кейіпкер өзі студент болған соң сабаққа компьютерді көбірек пайдаланады. Оның айтуынша, қажет материалды телефонға жүктеп алу үшін «WhatsApp web»-ті қолданады. Ондағы ақпараттарды интернет алаяқтары өз пайдасына жаратады. Л есімді кейіпкердің айтуынша, мұндайда сақтық шаралары ең бірінші орында. Ғаламатқа толы ғаламтор әлемі білім жетілдіру немесе ақпарат алмасып, қажетті дерек көздерін жылдам табу арқылы қаншама жұмысымызды жеңілдеткені айтпаса да түсінікті. Дегенмен, осы интернеттің бізге берері қаншалықты болса, аларының үлес салмағы соншалықты көп екенін естен шығармаған дұрыс. Сондықтан жарнама арқылы тапсырыс бермес бұрын оны мемлекеттік базаға тіркелген сайттармен салыстыруды немесе кез келген тауардың сертификат немесе рұқсат қағазын сұрауға құқылы екенімізді естен шығармаған абзал.

Элиза МҰҚАНҚЫЗЫ,

Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік зерттеу

 университетінің 2-ші курс студенті.