Электронды қылмыстық істің қолдану тиімділігі

Электрондық қылмыстық іс-электрондық құжат айналымын дамытудың шарықтау шегі. Бұл мәселені шешудің әртүрлі деңгейінде көптеген елдер қолға алып, бұл бағытта жұмыстар атқарды. Электрондық сот ісін жүргізу жүйелері АҚШ, Канада, Германияда енгізілуде. Бельгияда 2005 жылы "Phenix" электрондық сот төрелігі жобасы құрылды, оның шеңберінде электрондық құжат айналымы жүйесінен басқа "электрондық файлды" полиция, адвокат, тараптар және сот толықтыра алды.

Аутентификация мәселесі электрондық паспортты (eID)1 қолдану арқылы шешілді. Сауд Арабиясында көптеген істер бойынша өндіріс өте қысқа мерзімде (екі күннен бастап) ішінде аяқталады. Бұл ел бірнеше жыл бұрын электронды қылмыстық істерге көшіп, сотқа дейінгі тергеп-тексеру мерзімін 80% қысқартты.

Құқық қорғау реформасының оң тәжірибесін Грузияда да байқауға болады, онда 2011 жылы қылмыстық істің электрондық форматына көшу жүзеге асырылды. Бұл мәселеде Оңтүстік Корея, Сингапур, Эстония айтарлықтай алға жылжыды. Электрондық қылмыстық істегі тергеу органдары мен соттың оң жағы-бұл ыңғайлы, мобильді, оңай басқарылады.

Қазақстан Республикасында 2017 жылғы желтоқсанда қылмыстық іс жүргізу кодексіне қылмыстық істерді электрондық форматта тергеуге мүмкіндік беретін өзгерістер енгізілді.

 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты сайтының материалдарына сәйкес, бірінші электрондық қылмыстық іс 2018 жылғы қаңтарда қаралды. Қазақстан Республикасының қылмыстық процестік кодексіне (бұдан әрі-ҚР ҚПК) "қылмыстық сот ісін жүргізу форматы" (ҚР ҚПК 42-1-бабы) жаңа термин енгізілді және екі формат көзделген: қағаз және электрондық.

Ағымдағы жылдың өткен мерзімінде көрсеткіш бойынша қылмыстық істердің 84 %-ы электронды форматта тергелуде, бұл оның тиімділігінің жоғары деңгейде екендігін көрсетеді.

ҚР ҚПК электрондық құжат ұғымын қамтиды, оны ақпарат электрондық-цифрлық нысанда берілген және электрондық цифрлық қолтаңба арқылы куәландырылған құжат ретінде айқындайды (ҚР ҚПК 7-бабының 15-тармағы). Электрондық құжат нысанында: қылмыстық құқық бұзушылық туралы арыз (ҚР ҚПК 181-бабының 1-бөлігі); азаматтық талап (ҚР ҚПК 167-бабының 5-бөлігі); сот отырысының толық немесе қысқа хаттамасына ескертулер (ҚР ҚПК 348, 348-1-баптары); бас сот талқылауының хаттамасы (ҚР ҚПК 347-бабының 8-бөлігі) болуы мүмкін; прокурордың апелляциялық шағым беру мерзімін қалпына келтіру туралы өтінішхаты( ҚР ҚПК 419-бабының 1-бөлігі); заңды күшіне енген сот актілеріне ұсыныс енгізуге, наразылық келтіруге құқығы бар адамдардың өтінішхат беру үшін қылмыстық істі талап етуге сұрау салуы (ҚР ҚПК 486-бабы); өтінішхат, наразылық немесе заңды күшіне енген сот актілерін қайта қарау туралы ұсыныс сот актілерінің заңды күші (ҚР ҚПК 488-бабының 1-бөлігі). Электрондық құжаттар түрінде дәлелдемелер ресімделуі мүмкін: сарапшының қорытындысы (ҚР ҚПК 283-бабының 1-бөлігі); маманның қорытындысы (ҚР ҚПК 117-бабы) және т.б процестік құжат түрлері көрсетілген.

Жәбірленушінің қорғаушысы мен өкілі техникалық құралдардың көмегімен қылмыстық іске қатысты ақпаратты иеленуі мүмкін тұлғалардан жауап алуға құқылы. Мұндай сауалнаманың барысы мен нәтижелері қылмыстық іске қосылатын электрондық жеткізгіште көрсетілуі мүмкін (ҚР ҚПК 122-бабы 3-тармағының 5-тармағы). Күдікті, айыпталушы, қорғаушы, жеке айыптаушы, жәбірленуші, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер және олардың өкілдері, сондай-ақ кез келген азаматтар мен ұйымдар оларды дәлелдемелер ретінде қылмыстық іске қосу үшін электрондық құжат нысанындағы мәліметтерді беруге құқылы (ҚР ҚІЖК 122-бабының 4-бөлігі).

Электронды қылмыстық істің келесідей тиімді тұстары бар:

Біріншіден, қылмыстық іс материалдарын жіберуге уақыт үнемділігі және қағаз шығыстардың қысқартылуы.

Екіншіден қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысушыларды қылмыстық іс материалдарымен таныстыру кезіндегі ыңғайлылық және сақтаудың ықшамдылығы, көшірудің жеңілдігі.

Болашақта электрондық ақпаратты көшірудің, сақтаудың, берудің техникалық құралдары қағаз қылмыстық іс жүргізу құжаттарын қажетсіз етеді, яғни тек электрондық құжат айналымына көшуге болады.

Бұл сонымен қатар кеңсе шығындарын үнемдейді. Сонымен бірге, жоғары сапалы компьютерлік техниканы, сканерлерді, бейнекамераларды және т. б. сатып алу шығындары артады. жалпы сот ісін және, атап айтқанда, қылмыстық іс жүргізуді ақпараттандыру бүкіл әлемде жүзеге асырылады.

Осыған байланысты шет мемлекеттердің, әсіресе ресейлік қылмыстық іс жүргізу тәртібіне ұқсас елдердің тәжірибесі теориялық және практикалық қызығушылықтарын тудырады.

Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының

Құқықтық статистика және арнайы есепке

алу жөніндегі комитетінің

Түркістан облысы бойынша

басқармасының прокуроры                                                                 А.Сабек