Профилактика жылы: жол апаты азая ма?
Дәулет ТҰРСЫНҰЛЫ,
«Оңтүстік Қазақстан».
ҚР Ішкі істер министрі Ержан Сәденовтің бастамасымен биылғы жыл қылмысқа қарсы «Профилактика жылы» деп жарияланды. Мұндағы мақсат – Мемлекет басшысының «Заң мен тәртіп» қағидатын іске асыру мақсатында кез келген құқық бұзушылықтың алдын алуды, олардың жасалуына ықпал ететін себептерді болдырмауды көздейді. Осыған орай биылғы 10 қаңтарда ҚР «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Кодексіне бірқатар түзетулер енгізілгені белгілі. Бұл өзгерістер 13 наурыздан бастап заңды күшіне енді.
Жүргізуші де, жолаушы да жауапқа тартылады
Жылдағы мектеп бітіру кештері мен кейбір үйлену тойларында жастар көлік терезесінен денелерін шығарып, өз өмірлеріне қауіп төндіріп жатады. Мұндай оқиғалардың соңғы кездері жиілеп кеткені де жасырын емес. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекске енгізілген өзгерістерге байланысты көлік қозғалысы кезінде кабинадан денесін шығарғандарға енді
10 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салынады. Бұрын заңда мұндай норма болмаған. Енгізілген өзгеріс жолаушыларды тасымалдау кезінде олардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуді көздейді. Айта кетерлігі, мұндай жағдайда жолаушы да, жүргізуші де жауапкершілікке тартылады.
Қарсы жолаққа шыққандардың айыппұл көлемі өседі
Сонымен қатар қарсы жолаққа шыққаны үшін көлік жүргізушілерінің жауапкершілігі бұрынғыдан да күшейтілді. Енді мұндай құқық бұзушыларға 30 АЕК мөлшерінде айыппұл салынады. Бұдан бөлек, теміржол өткелдерінде жол жүру ережесін бұзғандарға 10-нан 20 АЕК-ке дейін айыппұл салынса, теміржолдың бөлінген белдеуінде мал жайғандарға да талап қатаңдатылып отыр. Енді бұрынғыдай тек ескерту берумен шектелмейді. Себебі, мұндай жөнсіз әрекеттер сол маңда жүрген адамдарға ғана емес, пойыз жолаушыларына да қауіп төндіруі мүмкін.
Құқық бұзушылық қайталанса...
Сонымен қатар жедел және арнаулы қызметтер көліктерінің қозғалысына кедергі келтіргендерге салынатын айыппұл көлемі 7-ден 20 АЕК-ке дейін өсті. Егер мұндай құқық бұзушылық қайталанса, айыппұлдан бөлек, 20 немесе 40 сағатқа дейін қоғамдық жұмыстарға тартылады. Бұл түзетулер азаматтарға жедел көмек көрсетудің тиімділігін қамтамасыз ету үшін жасалып отыр. Кейде жалған шақыртулардың кесірінен мамандардың уақыты мен күш-жігері далаға кетеді, ал, бұл уақытта басқа бір адамға көмек қажет болуы мүмкін. Арнайы көлікке, әсіресе, «жедел жәрдем» көлігіне жол бермеу біреудің өмірі мен денсаулығына қауіп төндіруі мүмкін.
Ескертумен де мәселе шешуге болады
Сондай-ақ, заңда адам өмірі мен денсаулығына айтарлықтай әсері жоқ құқық бұзушылықтарға жаза жеңілдетіліп отыр. Мәселен, күндізгі уақытта көлік шамдарын жақпаған жүргізушілерге айыппұлдың орнына ескерту шарасы енгізілді. Сонымен қатар, ақылы тұрақтарды пайдаланғаны үшін төлемді уақтылы төлемегендерге салынатын айыппұл көлемі үш есеге төмендетілді. Мұндай жағдайда борышкерді әкімшілік жауапкершілікке тартпас бұрын қызмет ақысын төлеу туралы оны алдын-ала хабардар ету қажет.
Жаза жеңілдемейді
Қазір әлеуметтік желілерде көлікті мас күйінде жүргізгендерге қатысты көлік жүргізу құқығынан айыру мерзімін қысқарту мәселелері талқыланып жатыр. ҚР Ішкі істер министрлігі Әкімшілік полиция комитетінің төрағасы Қайрат Сұлтанбаевтың айтуынша, министрлікке осы мәселе жөнінде көптеген ұсыныстар түскен. Алайда, министрліктің ұстанымы бұған кереғар. Шынында да, адам өміріне қауіп төндіруге ешкімнің де құқығы жоқ. Айталық, әлемнің кей елдерінде мас күйінде көлік жүргізгендерге қолданылатын жаза біздегіден де қатаң. Мысалы, Жапонияда мас жүргізушіге ірі көлемде айыппұл салып қана қоймай, оны түрмеге жабады. Бұл ретте мас жүргізушімен жолға шығуға келіскен жолаушыларға да айыппұл салынады. Ал, Малайзияда мас күйде көлік жүргізгені үшін отбасылық жауапкершілік қарастырылған, онда жүргізушімен бірге оның жұбайы да қамауға алынуы мүмкін. АҚШ-тың Иллинойс штатында өмір бойы жүргізуші куәлігінен айыру, бас бостандығынан айыру және айыппұл салу жазалары қарастырылған. Беларусь елінде көлікті екінші рет ішіп айдаса, жүргізушінің көлігі мемлекет кірісіне алынады. Жүргізуші көліктің иесі ме, жоқ па, маңызды емес. Қытайда көлігін ішіп айдаған бес жылға дейін жүргізуші куәлігінен айырылады. Егер мас күйінде көлік жүргізудің соңы апатқа алып келсе, жүргізуші өлім жазасына кесіледі. Міне, халықаралық тәжірибені ескерсек, Қазақстанда мас күйде көлік басқарғандарға қарастырылған жауапкершілік аса ауыр емес деп айтуға болады.
Аталмыш заңға Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді ZOOM, WhatsApp және басқа да мобильді қосымшалар арқылы қашықтан қарауға мүмкіндік беретін өзгерістер енгізілді. Бұл полиция қызметкерлерінің уақытын тиімді пайдалануға және оны қоғамдық тәртіпті сақтау, азаматтарға көмектесу, олардың өмірі мен денсаулығын қорғау міндеттерін орындауға мүмкіндік береді.
* * *
Дегенмен, заң талаптары қатаңдатылып, айыппұл көлемі артса да көлік иелерінің жауапсыздығына бұл шектеулер тыйым болар емес. Мәселен, ҚР Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есепке алу комитеті Түркістан облысы бойынша департаментінің ұсынған мәліметіне сүйенсек, Түркістан облысында тек қаңтар айының өзінде 69 жол-көлік оқиғасы тіркелген. Бұл өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда көрсеткіштің 27,8 пайызға өскендігін білдіреді. Соның салдарынан зардап шеккендер саны 19,5 пайызға көбейсе, жарақат алғандар саны 25,8 пайызға өскен. Есесіне, қаза тапқандар саны 6,3 пайызға азайған.
Жол-көлік оқиғалары ең көп тіркелген аудан-қалалардың көшін Жетісай ауданы бастап тұр. Ауданда бір айдың көлемінде 13 жол-көлік оқиғасы тіркеліпті. Ал, Келесте – 10, Сайрамда – 10, Сарыағашта – 8, Түлкібаста – 6, Бәйдібекте – 4, Мақтааралда – 3, Ордабасыда – 3, Сауранда – 3, Түркістан қаласында – 2, Арыста – 2, Қазығұртта – 2, Шардарада – 2 және Созақта 1 жол-көлік оқиғасы тіркелген.
Жоғарыда айтылған қаралы сандарға ортақ бір себеп бар.
Ол – жылдамдықты шамадан тыс арттыру. Одан кейін ең көп тіркелетін жол апаты – жаяу жүргіншілерді қағып кету. Қарсы бағытқа шығып кетудің тартқызар азабы да аз болмай тұр. Сондықтан жол тәртібіне жауаптылар жүргізушілерден қандай жағдай болсын жол ережесін қатаң сақтауды талап етеді.
Иә, айдың-күннің аманында адамның жарық дүниеден мезгілсіз өтіп кетуінен артық қасірет жоқ шығар, сірә. Төтеннен келген ажал болашағынан үміт күттіретін жасты, әсіресе, буыны қатып үлгермеген баланы жұлып әкетсе, сең соққандай есеңгіреп қалатының анық. Сондықтан көлік тізгіндегендердің тәртібі түзелмей, жағдайдың оңға басуы неғайбіл. Мәселе – заңның қатайтылуында емес, көлік жүргізетіндердің әлі де болса көлік жүргізу мәдениетінің төмендігінде болып тұр.