Қайтарымсыз грант жерде жатқан ақша емес...

Ерлан ҚУАНДЫҚ, «Оңтүстік Қазақстан».

Елімізде жаңа бизнес-идеяны жүзеге асыруға арналған мемлекеттік қайтарымсыз грантқа үміткерлерден өтінім қабылдаудың екінші легі басталды. Әлеуметтік осал топтағы азаматтарды қолдау үшін берілетін 400 айлық есептік көрсеткіш мөлшеріндегі қайтарымсыз грант жаңа бизнес жобаға беріледі. Мөлшері 1 476 800 теңгелік бизнес-бастау грантын Түркістан облысында 897 адам ұтып алған болатын.  
Ең алдымен, бұл қандай грант, оны кімдер ала алады деген сауалға жауап бере кетсек. Әрине, қайтарымсыз грант әлеуметтік осал топтағы жұмыссыз азаматтарды қолдауға арналған мемлекеттік бағдарлама екенін айта кеткен жөн. Өтініш беруші төмендегі 7 санаттың біріне жатқызылса ғана, үміткер бола алады. Көпбалалы отбасы мүшелері (күйеуі, әйелі), мүгедектігі бар адамдар, «қандас» мәртебесі бар азаматтар, қоныс аударушылар және олардың еңбекке қабілетті отбасы мүшелері, аз қамтылған отбасы мүшелері, асыраушысынан айрылу жағдайы бойынша әлеуметтік жәрдемақы алушылар, мүгедек баланы тәрбиелеуші бойынша жәрдемақы алатын адамдар. Осы топтағылар бұған қоса, жұмыссыз ретінде тіркелуі шарт немесе жеке кәсібін енді бастаған болса, кәсіпкерлікке тіркеу мерзімі 3 жылдан аспауы керек. Бұл орайда, бірінші және екінші топтағы мүгедек азаматтардың жұмысқа жарамдылығы жайлы анықтамасы талап
етіледі.
Үміткерлер «Enbek Business» сайтына кіріп, «Бастау-Бизнес» онлайн оқуын аяқтауы, оның сертификатын алуы тиіс. Осыдан соң, өтінім береді. Өтеусіз грант сомасы 400 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде, ол биылғы (3692х400) есеппен 1 476 800 теңгені құрайды. Әр қатысушы оны тек бір рет қана ала алады. Грант қаражаттары жаңадан бастаған кәсіпкерлерге бизнес әлеуетін іске асыруға, өндірісті жолға қоюға және дамытуға, сол арқылы өзін тұрақты табыспен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Түркістан облысы әкімдігінің «Еңбек мобильдігі орталығы» коммуналдық мемлекеттік мекемесінің кәсіпкерлікті қолдау және еңбек нарығының ұтқырлығын арттыру бөлімінің басшысы Ақарыс Сарбаев қайтарымсыз грант бойынша үміткерлердің барлық сұрақтарына мейлінші толық ақпарат, қажетті кеңес беріп отырғанын айтады. Маман газет оқырмандарымен де пікір бөлісті. Грант алушыларды қызықтырар сауалдарға жауап қатты. Мәселен, өтініш беру үшін алдымен порталда тіркелу, грант алу шарттарына сәйкестігін тексеруден өткізу, бизнес-жоспар үлгісін жүктеп алып, оны толтыру және порталға жүктеу, өтініш формасын толтырып,
электронды цифрлық қолын қою керектігін жеткізді.
– Бизнес-жоспар – бұл бизнесті құрудан бастап нақты мақсаттарға жетуге дейінгі нұсқаулық. Ол неғұрлым жақсы пысықталған және қазіргі жағдайларға бейімделген болса, оны іске асыру және грант ұтып алу мүмкіндігі соғұрлым жоғары болады. Бизнес-жоспар үлгісін жүктеп алып, оны бизнес-жобаңыз туралы деректермен толтырып, грантқа онлайн өтініш берген кезде пайдалану қажет. Интернетке кіру немесе компьютер пайдалану мүмкін болмаса, еңбек мобильдігі орталықтары мен оларға қарасты мансап орталықтарында өзіне-өзі қызмет көрсету аймақтарында өтініш беруге болады. Сондай-ақ, грант қаржысын тұтынушылық мақсаттарға жұмсауға, кредитін төлеуге, жылжымайтын тұрғын үй сатып алуға, салуға, жер учаскесін сатып алуға болмайды және акцизделетін өнімдер өндіруге берілмейді, – дейді бөлім басшысы.  
Бір айта кетерлік жәйт, бұл бизнесін енді ғана бастағандарға арналған жоба. Мемлекет жұмыссыз отырған азаматты қолдап, ертең осы қаржыға кәсібін дөңгелетіп, табыс тауып, ешкімге алақан жаймаса дейді. Түпкі мақсат осы. Бұған дейін жаңа бизнес-идеяларды іске асыруға арналған (400 АЕК) қайтарымсыз негізде грант бөлудің 1-легі бойынша комиссия отырысы өткен. Облыс деңгейінде жоғарыдағы 7 категорияға кіретін, халықтың әлеуметтік осал топтары қатарындағы азаматтардан портал арқылы 2471 өтінім түсіп, бизнес-жобалары қабылданған.
Биылғы маусым айының басында үміткерлер комиссия алдында жобаларын қорғап шықты. Барлығы 897 азамат оң шешім алды. Комиссия отырысының ашықтығын қамтамасыз ету үшін, әлеуметтік желілердегі ресми парақшалар арқылы тікелей эфирлер ұйымдастырылды. Қоғам белсенділері комиссия жұмысына қоғамдық бақылаушы ретінде қатысты. Комиссия өкілдері әсіресе, бизнес-жобалардың өміршеңдігіне, бәсекеге қабілеттілігіне және үміткердің өз жобаларын кәсіби қорғап шығуына назар аударды. Қайтарымсыз грант ұтып алған бизнес-жобалардың 271-і өндіріс саласына, 227-сі ауыл шаруашылығына, 298-і қызмет көрсету, 91-і тамақ өндірісіне қатысты, ал, 10-ы құрылыс заттарын өндіруге бағытталған жоба екен. Алдағы он күнде өтінім берген үміткерлер екінші лектің арнайы комиссия отырысына қатысады.
Осы жолдар авторы – өзім де былтырғы жылы грант комиссиялары отырыстарының біріне қатысып, төрағалық жасадым. Ал, соңғы 7 айдың жүзінде мансап орталығының біріндегі оқыту және кәсіпкерлік бастамаларды қолдау бөлімі басшысы қызметін атқардым. Ол бөлім осы қайтарымсыз грант беру жұмыстарын тікелей ұйымдастырады. Сонда байқағанымыз, өтінім берушілер саны көп екендігі. Биыл да аз емес. Комиссия отырысына бара қалсаңыз, шіліңгір шілдеге қарамастан сырттағы ұзақ-сонар кезекті көресіз. Бірақ, оның барлығына бірдей грант үлестірілмейді. Өйткені, грант саны шектеулі. Оның үстіне оңай ақша көріп, жеңіл олжалы болғысы келетіндер де жоқ емес. Комиссияға бірнеше мәрте қайтара кіріп, өзі жазған жобасын өзі түсіндіре алмай, оны тиісті дәрежеде қорғай алмай, шу шығарып жүргендер де табылды. Осы орайда, айта кетерлік бір мәселе бар. Комиссия отырысында бизнес жоспарлары бірдей, тіпті, бірнеше беттегі әріптік қателеріне дейін бірдей жобалар да кездесті. Тіпті, грант жеңіп алып, оның қаржысына қатаң есеп берілетінін естіп, одан кейін тоқсан сайын мониторинг бөлімі мамандары тексеру жүргізетінін естіген сәтте, ұтып алған мемлекет қаржысынан ерікті түрде бас тартып, қаржыны жұмсамастан, қайтарып беріп жатқандар да бар. Оны еңбек мобильдігі орталықтарының құқықтық қамтамасыз ету бөлімі мамандары растай алады. Бұл соңғы жылдары грант қаржысына бақылаудың күшейтілгендігімен де байланысты болса керек. Шартқа сәйкес, бір жыл ішінде грант қаражатын  мақсатты пайдаланғаны жөнінде тоқсан сайынғы есептерді ұсынып отырады. Сонда бір жылда барлығы төрт рет есеп береді.
Қалай десек те, мемлекеттен бөлінетін қайтарымсыз гранттың жаңа жоба ұсынушыларды қолдайтын қажетті бағдарлама екендігін нық сеніммен айта аламыз. Өйткені, осы қаржымен бизнесін бастап, аяқтан тұрған қаншама азамат бар. Қазір солардың бірі көрпе тігіп ақша тапса, енді бірі денсаулыққа шипа болар ешкі сүтін сатып, нәпақасын айыруда. Тұшпарасын түйіп, тиын тауып жүргендер де жоқ емес. Тағы бірі сұлулық салонын ашып алған. Мұндай мысалдар жетіп артылады. Оны 3 айлық кәсіптік оқытуға өтінім берген орталықтардың жұмысына мониторинг жүргізу барысында өзге мамандармен қатар өзіміз де көз жеткізген жайымыз бар. Аракідік грант жеңімпаздары
арасында көрме де ұйымдастырылады. Қаз-қатар тізілген өнімдерді көріп, көңіліңіз толады. Сондықтан грант саны шектеулі, қаржысы аса көп болмаса да, ебін табамын дегенге аз олжа емес. Бұл шара кәсібін бастағысы келетін талайдың үмітін оятып, сенімін арттырады деп ойлаймыз.