Ғұндардың қолөнері әлемді әлі таң қалдырумен келеді
Ғұн тайпалары б.з.д. III ғасырда қазіргі Еуразия алқабындағы ең мықты мемлекет болды. Ғұндар әлемге жауынгерлігімен ғана емес, керемет қолөнер зергерлерімен де танымал болған. Олардың қолынан шыққан зергерлік бұйымдар түрлі-түсті шыны немесе жартылай асыл тастармен ғана емес, сонымен қатар филигранды геометриялық ою-өрнектермен немесе мөрмен безендірілген. Ою-өрнектің негізгі элементтері «өрім», «тоқыма» немесе «шырша», «қабырға», үшбұрыштар, пирамидалар және ромбтар болды.
Ғұндардың қолөнері ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып, керемет зергерлік бұйымдар жасаған. Бастапқыда олар өз бұйымдарын сүйектен, ағаштан, тастан жасаса, уақыт өте келе алтын, күміс және мыс сияқты асыл металдарды пайдаланған. Олар сондай-ақ, бірегей зергерлік бұйымдар жасау үшін яшма, агат және лазури сияқты жартылай асыл тастарды пайдаланған. Ғұндар қолөнер саласында әртүрлі әдістер мен стильдерді пайдаланды. Зергерлік бұйымдар көбінесе діни немесе мәдени мәнге ие рәміздермен безендірілген. Уақыт өте келе ғұндар көрші халықтармен, яғни қытайлармен, түріктермен сауда-саттық жүргізе бастады. Осылайша ғұндардың зергерлік бұйымдары басқа аймақтарда сұранысқа ие болды. VIII-X ғасырлар Қытаймен және басқа көрші мемлекеттермен тығыз байланыста болған ғұндардың зергерлік өнерінің ерекше өркендеу кезеңі болды. Алайда, бұл жерлерге моңғол-түрік тайпаларының келуімен ғұндардың мәдениеті әлсірей бастады. Моңғолдар зергерлік өнерге аса мән бермегендіктен, қолөнер бірте-бірте жойылып кеткен.
Қазіргі уақытта зерттеушілер ғұндардың тарихы мен олардың зергерлік өнеріне қызығушылық танытуда. Археологтар ғұндардың зергерлік мәдениетінің тарихы мен дамуын қалпына келтіру мақсатында табылған археологиялық олжаларды зерттейді. Бұл ғұндардың зергерлік бұйымдарын жасау үшін қолданатын әдістерді, материалдар мен стильдерді қайта қалпына келтіруге мүмкіндік береді. Ғұндық зергерлік бұйымдар өзінің талғампаздығы мен әдемілігіне байланысты кейінгі ғасырларға айтарлықтай әсер етіп, көптеген басқа мәдениеттерге шабыт көзі болды. Бүгінгі күні ғұн зергерлік бұйымдарын дүние жүзіндегі музейлер мен коллекциялардан көптеп кезіктіруге болады, олар өзінің талғампаздығымен және шеберлігімен таң қалдыруды жалғастыруда. Ғұн дәуіріндегі зергерлік бұйымдары бір халықтың өнер туындысы ғана емес, әртүрлі мәдениеттердің – көне дәстүрлердің, сармат өнерінің элементтері мен жаңадан келген ғұн тайпаларының талғамы мен сұранысына сай жаңа ағымдардың ықпалын көрсетеді. Ғұндар осы кезеңдегі полихромдық стильдің қалыптасуында, оның мазмұны мен өзіндік сипатын анықтауда жетекші рөл атқарды.
Дилорам ТАУАСАРОВА,
«Ұлы Дала елі» орталығының қызметкері.