«Интернатта оқып жүр талай қазақ баласы...»
Иә, хакім Абай атамыз айтқандай, көп қарадомалақтың бірі болып біз де интернатта оқыдық. Әлі есімде, осыдан 56 жыл бұрын, дәлірек айтқанда 1967 жылдың қыркүйек айында Шымкент қаласындағы №12 мектеп-интернаттың 5-сыныбына қабылдандым. О баста шопандардың балаларына арнап ашылған оқу ордасында басқа да ауыл еңбеккерлерінің ұл-қыздары білім алады екен. Оны кейін біздің облысымыздың түрлі аймақтарынан, әрісі Өзбекстаннан келіп оқитын балалармен араласа келе біле бастадық.
Интернаттағы иірімі мен қызығы мол өміріміз басталды. Ә дегенде бір-бірімізді тосырқағанмен, келе-келе үйренісіп кеттік. Күнделікті бірге жүріп-тұру, бірге ұйықтап, ортақ дастарқан басына отыру сияқты тыныс-тіршілігіміз бізді көп ұзамай-ақ бір үйдің баласындай етене жақындастырып жіберді. Сынып жетекшіміз – математик Ғалихан Ищанов ағайымыз еді. Соғысқа қатысқан, бурыл шашты бұл кісі көзімізге ақсақал болып көрінетін. Сонда ол бар-жоғы елудің о жақ, бұ жағында екен ғой. Түрі сұсты ағайымыздан, шынын айтқанда, жасқанушы едік. Бізді барынша қатал ұстады. Ал, енді өз пәніне келгенде жаңғақша шағушы еді, жарықтық!
Бүгінгі заман биігінен өткенге шегініс жасасам, сол тұстағы ұстаздарымыздың осалы болмапты-ау деген ойға берілемін. Жаңа сабақты ерінбестен екі қайтара түсіндіретін қоғамтану пәні мұғалімі Шайман Байсейітов, орысша сөйлеп кетсе, орыстың өзін жаңылдырып, қазақша сөйлесе, бір ауыз орысша білмейтіндей әсер қалдыратын, жүрегі нәзік, көркемөнерге жаны құмар, эстет Махамбет Айтөреев, киіміне қылау түсірмейтін, сабағында тек неміс тілінде сөйлеуді талап ететін Қазанбай Шамаров, биязы мінезді, шешен тілді әдебиетші Жібек Оразова, табиғаты жаңашылдыққа құмар, жастармен бірге жалындап жүретін, мықты физик Әсембек Оңғарбаев, қазақ тілі мен тарихты қатар меңгерген, кейін мектептен кетіп, ғылым жолына түскен Айтбай Айғабылов, бірі тарихшы, бірі географ қос құрбы, тәрбиешілеріміз Гүзел Аташбекова, Күләш Қалжанова, бізді әдебиет пен өнерге үндеген, өзі спортшы әрі ақын Жарылқасын Боранбаев, биолог Фатима Дакишева, әдебиетші Тұяқбай Мұсатаев, физик Сусар Атамбаев сияқты ұстаздарымыз шын мәнінде нағыз өз ісіне берілген жандар еді!
Ал, енді сайдың тасындай іріктелген осындай кіл мықтылар шоғырын қалыптастырып, білім беру мен тәрбие ісін бір бағытқа жұмылдыра білген мектеп директоры Маржан апайымыздың алар орны айрықша екендігін айту парыз. Аталмыш білім ұясын өз қолымен құра отыра, оны қазақ еліндегі іргелі оқу ордасына айналдыруда Маржан Тасованың кадр саясатын көрегендікпен жүргізгендігінен деп білемін. Міне, мектеп даңқын көкке өрлеткен бұл ұстаздар шоғыры ұзақ жылдар нәтижелі қызмет етіп, қаншама шәкіртті қияға ұшырды десеңізші?!
Директорымыз Маржан апай өнерге өте жақын жан еді. Ол кісінің жалпы руханиятқа, оқушылардың эстетикалық-музыкалық тәрбиесіне қатты көңіл бөлгендігін мынадан аңғаруға болады. Мектеп алғаш салынғанда акт залы қарастырылмаса керек, есесіне спорт залы болған екен. Кейіннен орасан көлемдегі іс-шаралар мен үйірме жұмыстары нөпірі алға шыққанда, басымдық осы бағытқа беріліп, спорт залы акт залына айналдырылыпты. Бұл дұрыс шешім болған ғой деймін. Соның арқасында қаншама оқушы түрлі өнердің қыр-сырына қанығып, ақын-жазушы, әнші-композитор, аңызға айналған тұлғалармен жүздесіп, ғибратты сөздерін тыңдауға мүмкіндік алды. Міне, осының бәрі ауылдан келген қарадомалақтардың рухани әлемін байытып, таным көкжиегінің кеңеюіне елеулі түрде ықпал етті деп айта аламыз.
Директорымыз бізге өте сұсты, қатал адам сияқты сезілетін. Бірақ, бұл бір қарағанда ғана екен. Ал, негізінде жаны жұмсақ, балаға деген өте қамқор жан екеніне көз жеткізе бастадық.
Бірде мынандай жағдай болды. Бірінші сабақ апайдікі болатын. Ол кісі әдебиеттен сабақ беруші еді. Әдеттегідей бәрімізге жылышырай амандасып: «Қарақтарым, қалай, қарындарың ашып жүрген жоқ па?» дегені сол еді: « Апай, бүгін таңертеңгі асты ішкен жоқпыз» деп оқушылар шу ете түскені. Сол күні жарықтың жоқтығынан ба, жоқ әлде басқа себептен бе, таңғы ас болмай қалған-ды. Мұны естіген апайымыз сабағын бітірген соң, бізді өзі бастап асханаға апарды. Аспаздар директорды күтпесе керек, бәрі зыр жүгіріп кетті. Лезде дастарқанға шаймен бірге ас та келіп үлгерді. Сондағы бір аңғарғанымыз, апайдың аспаздарға еш қабақ шытпай, жай ғана жымиып, жайдары көңілмен емеуірін танытқаны ғана болды.
Міне, Маржан апайымыздың болмысы осындай бейнеде біздің есімізде қалды. Ол кісі мектепті ширек ғасырға жуық басқарып, байтақ қазақ еліне танытты. Алдынан білім алған шәкірттері бұл күндері еліміздің түкпір-түкпірінде түрлі салада жемісті еңбек етуде. Жылдар бойы қажырлы да тынымсыз қызметі өкімет тарапынан жоғары бағаланып, еліміздің ең жоғары наградасы Социалистік Еңбек Ері атағын алып, омырауына алтын «Қызыл жұлдыз» тақты. Бұл – сол тұстағы Қазақстан бойынша мұғалімдер арасында берілген үш атақтың бірі. Қазіргі таңда аталмыш білім ұясы Маржан Тасованың есімімен аталады.
Биыл – бар өмірін еліміздегі ағарту саласының өсіп-өркендеуіне, қазақ балаларының жан-жақты сауатты да тәрбиелі болып қалыптасуы жолында қалтқысыз қызмет еткен дара тұлғаның 100 жылдық мерейтойы. Бұл айтулы меженің лайықты деңгейде аталып өтуіне тиісті құзырлы орындар назар аударады деген ойдамыз. Ұлы ұстаз салған сара жолды бұл күндері кейінгі толқын жастар лайықты жалғастырып, аты алысқа кеткен интернат имиджін биікте ұстап келеді.
Қалмахан ОМАР,
ұстаз-домбырашы,
Қазақстан Журналистер одағының мүшесі,
«БАБАЛАР АМАНАТЫ» жобасының авторы.